اثر جدید پژوهشگر خراسانی به بازار آمد | مطالعهٔ تطبیقی آرای ملاصدرا و اشعار صائب

به گزارش شهرآرانیوز، اثر تازه‌ای از استاد خراسانی زبان و ادبیات فارسی، صاحب آثاری همچون آیین نگارش مقالهٔ علمی- پژوهشی و بلاغت تصویر و ن‍ظری‍هٔ‌ ت‍اری‍خ‌ ادب‍ی‍ات‌: نق‍د و ب‍ررس‍ی‌ ت‍اری‍خ‌ ادب‍ی‍ات‌ن‍گ‍اری‌ در ای‍ران‌، به بازار آمد. عنوان کامل این کتاب صور خیال متعالیه: خوانش صدرایی اندیشه‌های صائب تبریزی است.

صدرالدین محمدبن‌ابراهیم قوام شیرازی (۹۷۹-۱۰۴۵ هـ. ق.)، مشهور به «ملاصدرا»، پایه‌گذار «حکمت متعالیه» است که آن را عصارهٔ فلسفهٔ ایرانی-اسلامی می‌دانند. میرزا محمدعلی صائب تبریزی (۱۰۰۰-۱۰۸۶  هـ. ق.) نیز از شاعران برجستهٔ تاریخ ادبیات ایران‌زمین و بزرگ‌ترین غزل‌سرای سدهٔ یازدهم است که شعر موسوم به «سبک هندی» را ــ در ایران ــ به اوج خود برکشید.

ناشر کتاب در معرفی آن نوشته است:

این کتابْ پژوهشی تطبیقی است میان اندیشه‌ها و ایماژهای صائب تبریزی با آرای وجودگرایانهٔ حکمت متعالیهٔ ملاصدرا. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که میان شعر نازک‌خیال صائب و فلسفهٔ ملاصدرا همگرایی قابل‌اعتنایی وجود دارد. آن‌دو، دوشادوش هم، با ابداع یک گفتمان فلسفی-ادبیِ ایرانی، کوشیده‌اند تا از سیطرهٔ فلسفۀ افلاطونی و حکمت سینوی ــ که بیش از هفت قرن اندیشه‌ورزی در قلمرو فارسی‌زبانان را در سایهٔ خود گرفته بود ــ فراگذرند. این پژوهش می‌کوشد تا نشان دهد که حکمت ایرانی، در عصر صفوی، همچون ادوار پیشین، همچنان در شعر فارسی تداوم می‌یابد، و مدعی است که هستی‌شناسی، انسان‌شناسی، زیبایی‌شناسی و بوطیقای ادبی وجودگرا در ادبیات و حکمت ایرانی عصر صفوی مقدمه‌ای است بر ظهور نیما و نگرش مدرن به انسان و هستی.

در ادامه حتما بخوانید برگردان مترجم مشهدی از رسالهٔ برجستهٔ ارسطو | «دربارۀ شعریّات» ترجمه‌ای نو از «بوطیقا»ست

همچنین، مؤلف در این باره نوشته است:

فصول نه‌گانهٔ کتاب یک حرکت از کل به‌سوی جزء را در پیوستاری مُتَرابط دنبال می‌کند. فصل‌های اول و دوم زمینۀ نظری و تاریخی بحث است. فصل نخستْ شعر و فلسفه را چونان دو رویهٔ برساختن حقیقت معرفی می‌کند و می‌کوشد تا مناسبات تاریخی این دو اقلیم را بکاود و در نهایت، با تأکید بر خویشاوندی و چهار وجه مشترک آن‌دو، زمینهٔ نظری این پژوهش را فراهم سازد. فصل دوم به اختلاف میان دو دیدگاه فلسفی در حکمت متعالیه و حکمت مَشّاء می‌پردازد تا تصویری از سپهر فکری ایران در زمان ظهور مکتب نازک‌خیال شعر فارسی ارائه کند.

فصل سوم از وجود و اصالتِ آن در کار صدرا و صائب می‌آغازد و در فصل چهارم به‌سوی طبیعت و حرکت جوهری در گیتی می‌آید؛ آن‌گاه، در فصل پنجم، سراغ جان را می‌گیرد که اساس وجود آدمی است؛ و این جان از بدن و در بدن است؛ ماجرای بدن و حرکت کمالی آن را در فصل ششم وامی‌رسد. عالی‌ترین نمودِ بدن در زیبایی و حسن است که موضوع فصل هفتم است، و صائب در این زمینه آرای مختلفی دارد. در فصل هشتم، به پیامد زیبایی بدن، یعنی عشق مجازی، می‌رسد که از مسائل جنجالی است. و آخرین فصل هم از پدیده‌ای بحث می‌کند که یکی از دو اقلیم جست‌وجوی حقیقت در این کتاب است، یعنی از شعر و مسائل آن.

خواننده، در سراسر کتاب حاضر، با «وجود»، به‌ویژه وجود در معنی «عالم ایجاد»، سروکار دارد؛ از خلال هستی‌شناسی صدرا و صائب با موضوعات هفت‌گانهٔ «وجود»، «حرکت جوهری»، «جان»، «بدن»، «زیبایی»، «عشق» و «شعر» با نگرشی وجودگرا آشنا خواهد شد. هر فصل فرجامه‌ای کوتاه دارد که بیشتر حاوی جمع‌بندی مطالب فصل و دیدگاه انتقادی و تطبیقی نگارنده پیرامون مطالب آن فصل است. بخش فرجامین کتاب نیز حاوی جمع‌بندی یافته‌ها و فرجام این پژوهش با نگاهی انتقادی و تطبیقی است.

محمود فتوحی رودمعجنی (زادهٔ ۱۳۴۳ در رودمعجن تربت‌حیدریه) استاد بازنشستهٔ دانشگاه فردوسی مشهد است. او، در سال ۱۳۹۳، به‌عنوان عضو وابستهٔ «فرهنگستان زبان و ادب فارسی» تا چهار سال پس از آن انتخاب شد. فتوحی، همچنین، سال‌ها سردبیر فصلنامهٔ نقد ادبی و رئیس «انجمن علمی نقد ادبی ایران» بوده است.

این استاد زبان و ادبیات فارسی صاحب چندین کتاب و مقاله در زمینهٔ تاریخ ادبیات و بلاغت و سبک‌شناسی است که برخی از آن‌ها پیرامون ادب عصر صفوی شکل گرفته‌اند؛ از این جمله، می‌توان به کتاب‌های نقد ادبی در سبک هندی و صد سال عشق مجازی اشاره کرد. مقالاتی نظیر «جمال‌شناسی اغراق در سبک هندی» و «مضمون در فن شعر سبک هندی» نیز از این قبیل‌اند.

آثار فتوحی در جشنواره‌های مختلفِ کتابی محل توجه بوده‌اند، چنان‌که نقد خیال: بررسی دیدگاه‌های نقد ادبی در سبک هندی (ویراست نخست نقد ادبی در سبک هندی) و سبک‌شناسی: نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، به‌ترتیب، در نوزدهمین و سی‌ویکمین دورۀ «جایزۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران»، در رشتۀ «تاریخ و نقد ادبی»، «شایستۀ تقدیر» معرفی شده‌اند.

صور خیال متعالیه: خوانش صدرایی اندیشه‌های صائب تبریزی آخرین اثر محمود فتوحی است که نشر «سخن» (ناشر اغلب آثار این پژوهشگر زبان و ادب فارسی) آن را در ۴۵۹ صفحه، با جلد شُمیز، و به قیمت ۳۵۰,۰۰۰ تومان چاپ و منتشر کرده است. این پژوهش بینارشته‌ای برای علاقه‌مندان به فلسفه و کلام اسلامی نیز جالب توجه خواهد بود.